Hỏi: Gần đây, một nhạc sĩ đã nói với chúng con trong lớp âm nhạc rằng các thánh ca Đức Mẹ không được hát trong phần Dâng lễ vật của Thánh Lễ. Thưa cha, điều này đúng không? Và tại sao như vậy? – D. Z., Bắc Kinh, Trung Quốc.
Đáp: Tôi đã thường nghe “qui định” đặc biệt này được bàn tán, nhưng vẫn chưa tìm thấy một nguồn có thẩm quyền nào cho nó.
Văn kiện về Thánh Nhạc “Hãy hát mừng Chúa” (Sing to the Lord) của Ủy ban Phụng tự thuộc Hội Ðồng Giám Mục Mỹ, được công bố năm 2007, đưa ra các tiêu chuẩn chung về thánh ca. Xin mời đọc:
“Một thánh thi được hát trong mỗi Giờ Kinh Phụng Vụ, đó là vị trí độc đáo cho thánh ca theo từng đoạn câu trong Phụng Vụ. Trong Thánh Lễ, ngoài Kinh Vinh Danh (Gloria) và một số ít thánh thi theo từng đoạn câu trong Sách Lễ Rôma và Sách hát Bình ca (Graduale Romanum), các thánh ca của một quốc gia riêng hoặc của một nhóm người, vốn đã được cấp có thẩm quyền đánh giá là phù hợp theo các số 48, 74, và 87 của Qui chế Tổng Quát Sách Lễ Rôma (GIRM), có thể được dùng cho Phụng Vụ Thánh. Luật Giáo Hội ngày nay cho phép, như một sự tùy chọn, việc sử dụng các thánh ca tiếng địa phương ở phần Nhập lễ, Chuẩn bị Lễ vật, Hiệp lễ và Kết lễ. Bởi vì các bài thánh ca phổ biến này đang hoàn thành một vai trò phụng vụ đúng, điều quan trọng là chúng phải phù hợp với hành động phụng vụ. Phù hợp với một lịch sử không bị gián đoạn gần năm thế kỷ, không có gì ngăn cản việc sử dụng một số bài thánh ca giáo đoàn đến từ các truyền thống Kitô giáo khác, với điều kiện là bản văn của chúng là phù hợp với giáo huấn Công Giáo và thích hợp với phụng vụ Công Giáo” (số 115).
Đôi khi rất khó tìm thấy các bài thánh ca “thích hợp” đặc biệt cho phần Chuẩn bị lễ vật, bởi vì thời điểm này của Thánh lễ nhận được ít sự quan tâm từ các nhạc sĩ, so với phần Nhập lễ và phần Hiệp lễ
Vì đây là một yêu cầu mới trong Phụng vụ, có ít bài thánh ca tiếng địa phương cũ cho phần Dâng lễ. Điều này có lẽ do sự việc rằng bài thánh ca chỉ là một trong nhiều tùy chọn tại thời điểm ấy. Ngoài một bài thánh ca, người ta có thể sử dụng bài hát Latinh truyền thống cho ngày này; một bài hát đa âm của dàn hợp xướng; khí nhạc thuần túy (ngoài Mùa Chay); và thậm chí không có âm nhạc gì cả ở phần Dâng lễ.
Câu hỏi đặt ra ở đây là liệu thánh ca về Đức Mẹ được xem là “không thích hợp” trong phần Dâng lễ chăng.
Tôi tin rằng chúng ta có thể được hướng dẫn ở đây bởi hình thức ngoại thường của nghi lễ Rôma. Trong nghi lễ này, bài ca dâng lễ không phải là một bài tùy chọn, nhưng là thích hợp và cụ thể cho từng ngày riêng hoặc mùa. Việc lướt nhìn qua lịch phụng vụ cho thấy rằng bản văn qui định phần dâng lễ trong các ngày lễ Đức Mẹ thường đề cập đến Đức Mẹ. Trong nhiều trường hợp, lời của bài ca dâng lễ được lấy từ phần đầu của kinh Kính Mừng, hoặc một câu thánh vịnh áp dụng cho Mẹ Maria, và đôi khi là một bài thánh ca riêng, chẳng hạn lễ Đức Maria Nữ Vương (ngày 22-8) hoặc lễ Đức Maria Xác Hồn Lên Trời (ngày 15-8).
Vì vậy, tôi nghĩ rằng thật là rõ ràng rằng truyền thống Giáo Hội xác nhận việc sử dụng các bản văn về Đức Mẹ, ít là trong các ngày lễ của Ngài. Cũng có một số qui chiếu xiên cho Đức Mẹ trong các thánh ca dâng lễ vào các dịp khác, chẳng hạn như lễ các vị thánh nổi tiếng về lòng sùng kính Đức Mẹ. Thí dụ, trong lễ nhớ thánh Gabriel Đức Mẹ Sầu Bi (ngày 27-2), bài ca được trích từ Thánh Vịnh 116, 16-17: “Vâng lạy CHÚA, thân này là tôi tớ, tôi tớ Ngài, con của nữ tỳ Ngài, xiềng xích trói buộc con, Ngài đã tháo cởi. Con sẽ dâng lễ tế tạ ơn, và kêu cầu thánh danh ÐỨC CHÚA” (bản dịch Việt ngữ của Nhóm Phiên dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ).
Qua các điều trên đây, hình như không có lý do để cấm dùng thánh ca Đức Mẹ cho phần dâng lễ, nếu có một lý do chính đáng cho việc có một bài ca. Các bài thánh ca ấy là chắc chắn đúng cho các lễ Đức Mẹ, và cũng có thể là hợp lý trong các tháng kính Đức Bà, như tháng Năm và tháng Mười.
Các thánh ca ấy cũng có thể được sử dụng vào những dịp khác, nhưng tôi tin rằng tiêu chuẩn của sự “thích hợp” của chúng là quan trọng. Chúng không nên chỉ được sử dụng như chất độn, vì không có gì khác có sẵn. Lời bài hát cũng cần một cách nào đó liên quan đến ngày lễ hoặc mầu nhiệm được cử hành, đặc biệt là các văn bản nêu bật tương quan của Đức Maria với Chúa Kitô.
Trong chừng mực có thể, giống như tất cả các bài thánh ca được sử dụng trong phụng vụ được dành cho cộng đồng, bản văn nên cần diễn tả một sự tuyên xưng đức tin của Giáo Hội, chứ không chỉ là một sùng mộ cá nhân và riêng tư.
(Nguyễn Trọng Đa/ Zenit.org 16-6-2009)
