Nóng giận theo nhãn quan tâm lý học

Quả thật, người ta thường dồn nén cảm xúc tức giận vì sợ người khác chê là thô lỗ, sợ mất thể diện; vì tôi là một người đứng đắn, tri thức trổi vượt, đạo đức cùng mình…chỉ vì họ nhận thức sai về cảm xúc tức giận. Thế nên, họ câm miệng cả những gì bất công trong cuộc sống hay chấp nhận yên thân để bảo vệ cái danh dự ảo của mình. Để tránh tình trạng đáng tiếc này xảy ra, mỗi người cần khoan dung khi xét đoán, cần thận trọng khi lên án ai đó đang nóng giận như thể họ là một kẻ xấu xa.

Chúng ta thường gán nhãn quan luân lý cho một cơn giận khi xét đoán cảm xúc ấy là xấu, và từ đó, chính bản thân dồn nén cảm xúc này mà sinh ra những hậu quả tác hại khôn lường. Thật ra, theo các nhà tâm lý học, cảm xúc chỉ được đánh giá ở mức độ lành mạnh hay không, tiêu cực hay tích cực; điều này còn tùy thuộc vào ý hướng và động lực của chủ thể. Còn việc qui về tội của một cảm xúc tức giận khi chúng biểu lộ thái quá khiến chủ thể không thể kiểm soát được, từ đó, sinh ra hành vi bạo lực, chính hành vi sát hại làm tổn thương người khác này mới cấu thành tội.

Như thế, xét chính tại cơn giận thông thường là điều được các nhà tâm lý học khuyến khích đương sự bộc lộ (hơn là dồn nén phát sinh tâm bệnh), nghĩa là cần thiết cho một người phát triển nhân cách lành mạnh. Điều này còn tùy thuộc vào khả năng đương đầu với cơn giận và kiểm soát của chủ thể. Đó là ý nghĩa của việc chịu trách nhiệm về đời sống của mình. Và đó là lý do mà cha Martin H. Padovani trong tác phẩm Chữa lành cảm xúc bị tổn thương, đã không ngừng khẳng định cơn giận là một nhân đức (tr.71). Thật vậy, có những người “cá tính mạnh”, họ cảm nhận bản thân chỉ thực sự sống thật với chính mình khi nóng giận cách hợp lý vì sự thật và sự thiện ở đời; còn hơn là im lặng, một sự im lặng đáng sợ của người tốt khi đứng trước tình trạng bất công hằng ngày như lời mục sư Martin Luther King đã cảnh báo.

Tuy nhiên, trong một vài trường hợp, việc ai đó có cảm xúc nóng giận lại là cách diễn tả sự bất lực. Đôi khi, do thiếu sự quan tâm và đồng tình của người khác mà họ tỏ ra tức giận như cách để lôi kéo sự chú ý của tha nhân. Chính điểm này đã minh chứng cho tình trạng kém tự trọng nơi người nổi giận. Cách hạ hỏa nhanh nhất là cho họ một lời khen ngợi nào đó.

Từ đó, chúng ta có thể suy ra gốc rễ của vấn đề là do đương sự quá đặt nặng vào cái tôi của mình khiến hay thổi phồng thực tại, quan trọng hóa vấn đề…Một khi không còn làm chủ được tình hình thì đồng nghĩa với việc họ mất dần khả năng kiểm soát bản thân. Và một khi mất dần khả năng kiểm soát bản thân cũng là lúc để cho cơn giận hoành hành, tác oai tác quái.

Nhìn chung, chúng ta đã phần nào có một hướng nhìn “quân bình” hơn với những ai có phản ứng nóng giận khi nhận ra rằng có một hình thức cảm xúc nóng giận được các nhà tâm lý coi là lành mạnh, nhưng không vì thế, chúng ta không tìm cách kiểm soát tình trạng này. Lời khuyên của thánh Phaolô thật chí lý: “ Anh em nổi nóng ư ? Đừng phạm tội: chớ để mặt trời lặn mà cơn giận vẫn còn” (Ep 4,26).

Để khắc phục tình trạng mất kiểm soát này, chúng ta cần những giây phút ngồi tĩnh lặng, trở về với lòng mình hầu tìm ra những manh mối tạo nên cái cảm xúc ấy. Bạn cứ để mặc cho trí tưởng tượng vẽ vời trong cái tiểu vũ trụ của bạn, cơn giận có thể khuếch trương đến mức khiến bạn muốn giết hại tha nhân nhưng bạn đừng manh động; thay vì chạy theo để tìm cách áp chế chúng, bạn chỉ cần quan sát toàn bộ cơ chế hoạt động của chúng, rồi phơi bày chúng lên bề mặt ý thức, cơn giận từ đó cũng rơi rụng khi bạn cảm nhận sự vô thường của chúng. Cơn giận vỡ vụn chỉ còn lại những giọt nước mắt của lòng sám hối. Chính khi bản thân ý thức mình có phần lỗi trong sự việc ấy khi bạn trở nên mềm lòng mà vội vã kết án ai đó rồi nổi cơn thịnh nộ. Và khi lượng giá về những hậu quả kinh khủng mà cơn giận có thể gây nên, chúng sẽ giúp bạn tập chịu trách nhiệm cho chính cảm xúc của mình. Chính cái nhìn bao dung như biển cả giúp bạn ôm trọn những gì là rác rưởi để gởi lại vào bờ làm màu mỡ cho đất phù sa và chính bạn cũng bắt đầu thực hiện một cuộc thanh luyện cần thiết giúp chữa lành.

Đôi khi cảm thấy mệt mỏi, chúng ta buông xuôi không muốn tập kiểm soát nữa và thốt lên: Giá chi tôi bị tê liệt phần nóng giận luôn cho rồi ! Bác sĩ thần kinh Scott Peck và cũng là nhà tâm lý học, người đã được nhiều người biết đến qua tác phẩm best seller: “Con đường chẳng mấy ai đi”, đã đưa ra một thí nghiệm thú vị rằng khi chích một luồng điện làm tê liệt phần trung ương nóng giận này đứa bé sẽ trở nên ù lì và hoàn toàn chịu sự sai khiến của người khác. Chắc hẳn, chúng ta không thể chấp nhận tình trạng lệ thuộc ấy mà cần kiên nhẫn với chính mình.

Trong lúc vất vả cố tìm cho mình một cách hóa giải tình huống, nghĩa là tập kiểm soát và dần buông bỏ cái tôi để thảnh thơi rảo bước trong cõi vô thường, bạn hãy quan sát và lượng giá về cách các bậc thánh nhân đã vượt qua thế nào.

Đức Phật là bậc chân tu đã được giác ngộ, một ngày kia đối mặt với một kẻ tiểu nhân, trong lúc ngài ở trong phòng, hắn gõ cửa, ngài vừa mở ra, hắn bộc lộ cơn tức giận bằng những lời nói thô tục với đấng thánh một cách không thương tiếc như thể những đợt nước lũ cuồn cuộn hầu toan vỡ bờ nhưng đối lại, ngài không nói lời nào. Sau khi hắn đã mệt vì uổng công phí sức. Đức Phật từ tốn nói:

-Nếu một người muốn cho người khác một thứ gì đó mà người kia không nhận, thứ ấy sẽ là của ai ?

-Sẽ trả về lại người cho thứ đó. Chàng thanh niên trả lời.

-Vậy những gì anh đã cho tôi, tôi không nhận, tôi trả lại anh.

Người thanh niên bỏ đi và không bao giờ quay lại nữa !

Quả thật, một bậc giác ngộ không gì ở thế gian khả dĩ xoay chuyển họ.

Hay truyện kể về thánh Clementê thuộc dòng Chúa Cứu Thế. Có lần ngài đi khất thực, đúng hơn ngài rảo quanh khắp thành phố để xin tiền giúp trẻ em mồ côi. Thánh nhân dừng lại ở một quán nhậu. Ngài đến gần bên những chàng thanh niên đang say sưa bên ly rượu và chuyện trò rôm rả, ngài nói:

-Chào các anh, tôi là một linh mục được sai đi giúp trẻ em mồ côi ở thành phố này, các anh có thể quảng đại gom góp chút gì cho những trẻ em mồ côi không ?

Vừa nói xong, cha nhận nơi chàng thanh niên một bãi nước bọt vào mặt. Cha bình tĩnh lấy khăn tay ra lau sơ sài trên khuôn mặt rồi từ tốn nói:

-Phần ấy anh dành cho tôi, còn phần của các em mồ côi thì sao ?

Cả bọn thanh niên ngỡ ngàng trước vẻ bình thản của cha. Chúng xin lỗi cha ríu rít, nghe nói sau đó chàng thanh niên có cử chỉ khiếm nhã với ngài đã tình nguyện theo ngài.

Có thể nói, một người với ý thức từ bỏ chính mình để phục vụ cho lợi ích và phần rỗi nhân loại thì sự sỉ nhục và xúc phạm ấy chỉ là cơ hội giúp họ thể hiện lòng quảng đại đích thực mà thôi. Thật vậy, những tác động, kích động từ bên ngoài không đủ mạnh làm các bậc thánh nhân nổi giận. Một khi các ngài đã sống với những lý tưởng cao đẹp thì không gì ở thế gian có thể làm dao động thân tâm; quả thích hợp với câu nói: “Tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến”.

EYMARD An Mai Đỗ O.Cist.