Lời hứa

Dạy con cái chân thật và trung thực là một trong những nhiệm vụ khó nhất đối với các bậc cha mẹ ngày nay. Dù chúng ta chấp nhận điều đó hay không, chúng ta vẫn sống trong một xã hội mà việc nói dối được chấp nhận như một phần bình thường của cuộc sống hàng ngày. Người ta cho rằng ai cũng nói dối, vậy vấn đề là gì?

“Nói dối trắng” (nói dối vô hại) hầu như không được coi là nói dối. Nó được coi là giao tiếp không chân thật nhưng được coi là khí cụ hữu ích để thoát khỏi tình huống khó xử. Quan điểm phổ biến là “điều gây thiệt hại”. “Nói dối trắng” được dùng để làm ngơ cảm giác của ai đó hoặc tránh làm thất vọng một đứa trẻ, để ngăn chặn tình huống xảy ra, hoặc để bảo vệ một nhân viên có thể gặp rắc rối.

Dĩ nhiên, sự thật là hầu như mọi người đều nói dối, nhưng đa số các bậc cha mẹ không biết sự dối trá lan rộng trong gia đình mình tới mức nào. Ngày nay, tôi không có ý gây “sốc” mọi người hoặc làm mọi người cảm thấy mình đang bị phê phán. Tôi chỉ có ý thu hút mọi người chú ý đến vấn đề xảo quyệt tăng lên khiến trẻ em cảm thấy không an toàn, hủy hoại niềm tin và gây rắc rối trong các mối quan hệ. Chắc hẳn ai trong chúng ta cũng biết: “Lỗ nhỏ làm đắm thuyền”.

Lời hứa quan trọng

Tuy nhiên, nếu một đứa trẻ phải xử lý với người cha/mẹ luôn đổi ý, vấn đề có thể có hệ quả rất khác. Trường hợp Kim Yến là một ví dụ.

Kim Yến muốn mặc chiếc quần jean và áo sơ-mi trắng đi học vi tính. Nó xin mẹ chuẩn bị sẵn cho nó sau khi nó đi học ở trường về, nhưng khi nó về thì người mẹ nói không có thời gian ủi đồ cho nó nên bảo nó mặc đồ khác. Nó thất vọng và khóc, người mẹ la rầy nó: “Đừng ồn ào về chuyện nhỏ nhặt như vậy. Áo sọc kia cũng hợp với quần jean vậy!”. Niềm tin của Kim Yến đã giảm sút!

Phá vỡ niềm tin

Người cha sẽ đón con gái từ lớp tin học, và Kim Yến biết cha mình thường đến trễ, không bao giờ người cha đến đón con gái đúng giờ như đã hứa. Dễ hiểu lý do khiến Kim Yến có thói quen thay đổi giờ giấc, vì nó phải thay đổi để không phải chờ người cha đến đón, và tại sao người cha thất vọng khi ông đến trễ.

Dĩ nhiên, đó không phải lỗi của người cha, có thể do kẹt xe hoặc lý do khách quan nào đó! Giao thông ngày nay như mớ bòng bong, ùn tắc giao thông là chuyện thường xuyên, thậm chí có khi phải mắt hàng giờ để chỉ nhích được vài chục mét. Nghĩa là sau khi người cha đón Kim Yến, ông phải đi đường vòng để về nhà vì ông còn phải làm việc khác. Kim Yến buồn vì không xem được bộ phim tuổi học trò mà nó đang say mê theo dõi, nhưng nó phải nén nỗi thất vọng vì sợ cha mẹ thất vọng khi nó có động thái bực tức và họ cho đó là “chuyện nhỏ”.

Nói dối gây bất an

Theo một cách dối trá, việc chấp nhận thất hứa và “nói dối trắng” làm tổn hại niềm tin trong các mối quan hệ, đồng thời gây ra nhiều sự bất an và nỗi đau không đáng có. Hãy nhìn những người xung quanh và bắt đầu nhận thức về vô số cách mà xã hội chúng ta thấy để tích cực hành động đối với những gì chúng ta thấy và nghe – tạm gọi là động thái thính thị. Chúng ta quá quen với những người luôn cố gắng biện minh cho hành động sai trái của mình. Họ liệt kê đủ lý do để chúng ta tin họ nói thật, họ không hề dối trá hoặc vô trách nhiệm, thực ra họ đang loại bỏ các hệ quả của sự thật. Chúng ta vẫn thường nói: “Một sự bất tín, vạn sự không tin”, lẽ nào không thực hành?

Hình ảnh cũng có thể dối trá

Sợ trễ giờ nên người cha chạy nhanh, bất chấp tín hiệu giao thông. Điều đó cũng gây ấn tượng xấu ở trẻ, vì ngược với những điều nó được học ở trường. Trẻ rất chân thật vì còn trong trắng, môi trường xã hội khiến chúng dần dần biến đổi theo vô thức. Trăm nghe không bằng một thấy. Lời được nghe có thể dễ bị quên, nhưng hình ảnh hiển nhiên đập vào mắt thì khó quên. Hình ảnh thât đó tạo nên ảo giác về sự hoàn hảo, trẻ sẽ cho đó là ảo tưởng hoặc không tưởng. Rất nguy hiểm!

Trong thế giới thực tế, không có con người hoàn hảo – vì “nhân vô thập toàn”, vậy cũng không có những cha mẹ hoàn hảo. Dĩ nhiên, con cái sẽ cảm thấy thất vọng khi chúng được dạy phải hy vọng thú vị không cụ thể hóa. Nguy hiểm là chúng sẽ cảm thấy không thể tin những lời hứa của cha mẹ nếu điều thất hứa thường xuyên xảy ra. Có đáng tiếc khi nhiều cha mẹ không biết điều này?

Người ta nói rằng máy quay hình không nói dối, nhưng đó là thời chưa có máy quay hình kỹ thuật số. Ngày nay người ta có thể dùng photoshop để “dựng” nhiều chuyện tày trời mà phải chuyên nghiệp lắm mới có thể phát hiện. Chỉ một cái nhấp chuột là người ta có thể “đổi trắng thay đen”. Điều đó tưởng như chỉ có trong phép lạ. Kỹ thuật nhiếp ảnh ngày nay có thể làm được “điều kỳ diệu”, có thể lấy “râu ông nọ cắm cằm bà kia” trong nháy mắt, biến Thị Nở thành Tây Thi.

Vĩ ngôn

Trong mỗi gia đình luôn có nhiều tình huống xảy ra, cha mẹ có thể giải thích giúp con cái hiểu đúng để chúng không ảnh hưởng xấu từ cách cư xử không kiên định của người lớn. Ngoài xã hội cũng luôn có những chuyện khiến trẻ có thể “nghi ngờ” – tận mắt chứng kiến chuyện thật, xem ti-vi, nghe radio, đọc báo, nghe kể lại,… Khi trẻ sống với người cha/mẹ hay thay đổi, không giữ lời hứa (dù điều nhỏ), trẻ biết rằng nó không thể tin những gì cha mẹ nói. Cha Mẹ không dạy con cái nói dối nhưng chúng đã trải nghiệm và tự động tiêm nhiễm vào tiềm thức, và cứ thế chúng sẽ coi việc dối trá là bình thường, không còn cảm giác ray rứt về điều xấu. Con cái không tin cha mẹ thì sẽ cảm thấy bất an. Bây giờ chúng ta có thể cảm thông với những cha mẹ “quá tải” với công việc, họ cảm thấy khó làm những việc gia đình như nấu ăn, rửa chén, giặt giũ và ủi quần áo.

Nói chung, rất cần thiết phải giữ lời hứa. Cách giữ lời hứa tốt nhất là “không hứa”. Hứa thì phải làm, đừng hứa cho xong lần, hứa suông! Giữ lời hứa là tự trọng, không tự trọng thì không được người khác tôn trọng. Người không giữ lời hứa thì không đáng tin, dù đó là ai. Càng ít thất hứa càng tốt, không “hứa cuội” là tốt nhất, điều này sẽ ảnh hưởng tích cực tới mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái – và các mối quan hệ khác.

Chúa Giêsu đã cảnh báo: “Ai làm cớ cho một trong những kẻ bé mọn đang tin Thầy đây phải sa ngã, thì thà treo cối đá lớn vào cổ nó mà xô cho chìm xuống đáy biển còn hơn” (Mt 18:6). Chắc hẳn chúng ta còn nhớ chuyện kể ở Mt 21:28-32, nói về hai người con. Người cha sai người con thứ nhất đi làm vườn nho, nó “vâng, dạ” rồi không đi; người cha lại sai người con thứ hai, nó cãi lệnh nhưng rồi nó hối hận và đi làm vườn nho. Chúng ta muốn là người con nào? Ai cũng khen người con thứ hai, nhưng liệu chúng ta có sống như người con này? Đó mới là vấn đề: Làm thật, không nói suông!