Dấu ấn thời gian về Đức Cố Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận

Năm 1989 ngài được phép xuất ngoại sang Úc thăm cha mẹ. Quay trở về Việt Nam, tháng 11 cùng năm, ngài mắc bệnh, đã được nhập viện Bệnh viện Việt Đức Hà Nội và được giải phẫu, nhưng bệnh tình nặng, nên đi Roma tiếp tục điều trị. Ngài đến Roma tháng 4 năm 1990.

Năm 1994, ngài từ chức Tổng giám mục Phó Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh, Tòa Thánh bổ nhiệm ngài giữ chức vụ Phó chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình. Năm 1998, Hồng y Roger Etchegaray về hưu, ngài đảm nhận chức vụ Chủ tịch, khiến ngài trở thành người Công giáo Việt Nam nhận chức vụ cao nhất trong Giáo hội Công giáo Rôma từ trước đến nay.

Tháng 1 năm 2001, Giáo hoàng Gioan Phaolô II chọn ngài làm hồng y, ngày 16 tháng 9 năm 2002, vì bị ung thư, ngài qua đời tại Rôma.

Ngày 17 tháng 9 năm 2007, Giáo hội Công giáo Rôma bắt đầu những thủ tục đầu tiên cho việc tuyên phong chân phước và phong thánh cho ngài.

Từ khi còn nhỏ, ngài đã được giáo dục đức tin bởi người mẹ gương mẫu của mình. Mỗi buổi tối, bà kể chuyện cho con trai mình qua Kinh thánh và những vị tử đạo của Việt Nam, đặc biệt là của tổ tiên mình. Bà giới thiệu ngài với gương Thánh Têrêsa thành Lisieux, dạy ngài cách yêu thương, tha thứ, và yêu mến quê hương Việt Nam.

Tu Tập & Linh mục

Sau khi được chịu chức, Tân linh mục được cử đến Giáo xứ Tam Tòa, Đồng Hới, làm phụ tá cho linh mục Đa Minh Hoàng Văn Tâm. Sau đó, được chuyển đến Giáo xứ Phanxicô Xaviê – Huế, làm phụ tá cho Linh mục Richard Barbon, tên Việt là Triết. Sau một vài tháng tại giáo xứ Phanxicô Xaviê, Giám mục Urrutia lại bổ nhiệm Linh mục Thuận làm tuyên úy của Viện Pellerin, Bệnh viện Trung ương, và các nhà tù tỉnh. Linh mục Thuận tình nguyện làm tuyên úy cho nhà tù, nhà thương, trại cùi.

Từ năm 1956 đến năm 1959, ngài đi du học tại Phân khoa Giáo luật thuộc Ðại học Giáo hoàng Urbaniana, Roma. Ngài hoàn thành việc học với văn bằng tiến sĩ Giáo luật qua việc bảo vệ xuất sắc luận án: “Studium comparativum de organisatione capellanorum militum in mondo” ( “Tổ chức Tuyên úy Quân đội trên thế giới”). Trong thời gian du học, ngài có dịp tiếp xúc, sinh hoạt với các phong trào Ðạo Binh Ðức Mẹ, Hướng Ðạo, Cursillos, Focolare. Các phong trào này ảnh hưởng đến đường lối hoạt động của ngài sau này.

Trở về nước, năm 1960, Linh mục Phanxicô Xaviê Thuận được cử làm giáo sư Tiểu Chủng viện Huế. Trong thời gian ngắn, ngài khởi Công xây cất cơ sở mới và thành lập Tiểu chủng viện Hoan Thiện ở ngay thành phố Huế, cạnh trường Thiên Hữu.

Từ năm 1962, ngài làm Giám đốc Tiểu chủng viện Hoan Thiện.

Năm 1964, khi mới 36 tuổi, Tổng giám mục Huế Phêrô Máctinô Ngô Đình Thục chọn ngài làm Linh mục Tổng Đại diện Tổng giáo phận Huế cho đến năm 1967.

Giám mục.

Ngày 13 tháng 4 năm 1967, linh mục Phanxicô Xaviê Thuận được Đức Giáo hoàng Phaolô VI bổ nhiệm làm Giám mục Chánh toà Giáo phận Nha Trang người Việt Nam tiên khởi, thay thế Giám mục Paul Raymond Marie Marcel Piquet Lợi (thuộc MEP). Khẩu hiệu của ngài là: Gaudium et Spes (Vui Mừng và Hy vọng), tên của Hiến chế Mục vụ của Công đồng Vaticanô II.

Ngày 10 tháng 7 năm 1967, ngài về nhận Giáo phận Nha Trang. Trong 8 năm làm giám mục tại đây, ngài rất thành Công trong việc phát triển Giáo phận, ngài chú trọng việc đào tạo nhân sự, gia tăng con số các Đại chủng sinh từ 42 lên 147, số Tiểu chủng sinh cũng gia tăng từ 200 lên đến 500, học trong 4 Tiểu chủng viện. Ngài tổ chức các khóa thường huấn linh mục cho sáu giáo phận thuộc Giáo tỉnh Huế, ngài thành lập và phát triển các hội đoàn giáo dân, phong trào Công Giáo tiến hành như: Phong trào Công lý và Hòa bình, Cursillo, Focolare, Hướng đạo, Cộng đoàn La vang, Tu hội Hy Vọng. Ngài cho phổ biến nhiều thư với các chủ đề: Tỉnh thức và cầu nguyện vào năm 1968; Vững mạnh trong Ðức tin để Tiến bước trong An bình, năm 1969; Công lý và Hòa bình, năm 1970; Sứ vụ Chúa Kitô là sứ mạng của chúng ta, năm 1971; Kỷ niệm 300 năm vào năm 1971; Năm Thánh Canh tân và Hòa giải, năm 1973.

Năm 1970, nhân kỷ niệm 300 năm Giám mục Lambert de la Motte (phiên âm tên Việt là Lâm Bích) đến Giáo phận Nha Trang, Giám mục Nguyễn Văn Thuận đã sáng lập Chủng viện Truyền giáo Lâm Bích.

Tham gia Hội Ðồng Giám Mục Miền Nam Việt Nam, ngài đảm nhận những nhiệm vụ: Chủ Tịch Ủy Ban Công Lý và Hòa Bình; Chủ tịch Ủy Ban Truyền thông xã hội; Chủ tịch Ủy Ban Phát triển Việt Nam; Phụ trách Ủy ban Di dân; Cộng tác trong việc thành lập Ðài Phát thanh Chân Lý Á Châu. Từ năm 1971-1975, ngài được chọn làm Cố vấn Hội Ðồng Giáo hoàng về Giáo dân; Ngài cũng được bổ nhiệm làm Cố vấn và thành viên của Thánh Bộ Truyền giáo; Thành viên của Bộ Phụng Tự và Kỷ luật Bí tích.

Ngày 24 tháng 4 năm 1975, ÐGH Phaolô VI đã bổ nhiệm Đức cha Phanxicô Xaviê làm Tổng Giám mục Phó Tổng Giáo phận Sài Gòn với quyền kế vị, Hiệu tòa Vadesi. Vâng lời Đức Thánh Cha, ngày mùng 7 tháng 5 năm 1975, Đức Tân Tổng Giám mục Phanxicô Xaviê rời Giáo phận Nha Trang….

Công việc tại Giáo triều

Tại Vatican, ngài được mời làm thành viên Ủy ban Quốc tế về Di trú và Di dân. Ngày 9 tháng 4 năm 1994, Tòa Thánh bổ nhiệm ngài làm Phó chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình, cũng trong thời gian này ngài từ chức Tổng Giám mục phó Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh (mặc dù ngài không được chính quyền Việt Nam công nhận nhưng trên lý thuyết ngài vẫn được Công nhận bởi Tòa Thánh cho đến ngày từ chức).

Trong Mùa Chay năm 2000, ngài đã nhận được lời mời từ Giáo hoàng Gioan Phaolô II mời ngài giảng tĩnh tâm Mùa Chay cho giáo triều Vatican, vào lúc bắt đầu của thiên niên kỷ thứ ba. Trong Nhà nguyện Mẹ Đấng Cứu Thế, từ chiều ngày 12 tháng 03 đến 18 tháng 03 năm 2000, ngài giảng tĩnh tâm cho Giáo hoàng và các thành viên Giáo triều Rôma. Những bài giảng của ngài được in thành sách Chứng nhân Hy Vọng. Khi Giáo hoàng gặp ngài trong buổi triều yết riêng và cho ngài một chén thánh, Hồng y Thuận cho biết: 24 năm trước, tôi cử hành Thánh Lễ với ba giọt rượu và một giọt nước trong lòng bàn tay của tôi, tôi sẽ không bao giờ có nghĩ ngày hôm nay, Đức Thánh Cha sẽ cho tôi một chén mạ vàng. Chúa của chúng tôi là rất nhân lành và do đó là tình yêu của Người.

Các giải thưởng

Ngày 11 tháng 5 năm 1996 ngài được nhận bằng Tiến sĩ Danh dự tại Đại Chủng Viện Notre Dame ở New Orleans, Louisiana, Hoa Kỳ. Ngày 24 tháng 6 năm 1998, ngài được bổ nhiệm làm Chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình, thay thế cho Hồng y Roger Etchegaray nghỉ hưu.

Ngài được tặng thưởng nhiều huân chương do bởi đời sống chứng tá và các hoạt động xây dựng Công lý và hòa bình: Ngày 9 tháng 6 năm 1999, tại Tòa Đại sứ Pháp bên cạnh Tòa Thánh, Chính phủ Pháp đã trao tặng ngài huy chương “Commandeur de l’Ordre National du Mérite”.

Ngày 12 tháng 12 năm 2000, tại Tòa Thị chính Rôma, Hiệp hội “Cùng nhau xây dựng hòa bình” đã trao tặng Huy chương vinh danh ngài. Ngày 20 tháng 10 năm 2001, tại Torino, ngài được trao tặng Huy Chương Hòa bình do tổ chức SERMIG – Hiệp hội Truyền giáo của giới trẻ. Ngày 9 tháng 12 năm 2001, Trung tâm Nghiên cứu G. Donati cũng đã trao tặng ngài Giải thưởng Hòa bình năm 2001.

Vinh thăng hồng y

Công bố

Ngày 21 tháng 1 năm 2001, Giáo hoàng Gioan Phaolô II Công bố tuyển chọn ngài vào Hồng y đoàn, tước hiệu Hồng y linh mục nhà thờ Santa Maria della Scala. Ngài đảm nhiệm chức vụ Chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình ở Vatican với tư cách hồng y bậc phó tế, nên ngài là hồng y bậc phó tế đầu tiên người Việt Nam và là hồng y thứ 4 Việt Nam. Ngày 21 tháng 2 năm 2002 lễ nhận mũ hồng y của ngài được tổ chức.

Huy hiệu

Huy hiệu Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, có khẩu hiệu Latinh nghĩa là: “Vui mừng và hi vọng”

Huy hiệu của ngài có nền màu xanh dương với ngôi sao trắng tượng trưng cho Đức Maria là ngôi Sao Biển. Ngôi sao dẫn đường cho những con thuyền trong cuộc du hành từ đời này cho đến vĩnh cửu. Mười khúc tre tượng trưng cho 10 điều răn. Tre là một biểu tượng Á Châu cho người quân tử. Nổi bật trên màu xanh và ngôi sao là ba ngọn núi biểu tượng của đại dương và lục địa. Ba ngọn núi còn là biểu trưng cho ba miền Việt Nam: Bắc, Trung, và Nam. Núi và biển cả cũng còn tượng trưng cho Nha Trang, là Giáo phận ngài làm Giám mục chính tòa.

Khẩu hiệu bằng tiếng La Tinh GAUDIUM ET SPES, nghĩa là “Vui mừng và hy vọng” cũng là nhan đề của Hiến Chế Mục Vụ về Giáo hội trong Thế giới ngày nay, được Công đồng Chung Vaticanô II ban hành ngày 7 tháng 12 năm 1965, ngày cuối cùng trước khi bế mạc Công Ðồng kéo dài 3 năm 2 tháng này (11 tháng 10 năm 1962 đến ngày 8 tháng 12 năm 1965). Cùng với Hiến Chế Tín Lý về Giáo hội Ánh Sáng Muôn Dân – ” Lumen Gentium”, qua Công Ðồng này, Giáo hội đã hoàn toàn muốn canh tân chính mình để có thể thực sự phản ánh Dung Nhan Chúa Kitô, trong sứ vụ Muối Ðất Men Bột của mình, ở một thế giới càng văn minh về vật chất và nhân bản lại càng có dấu hiệu và triệu chứng phá sản đức tin cũng như băng hoại luân lý.

Huy hiệu của Hồng y Thuận không những nói lên mục tiêu mà ngài đặt ra cho mình để theo đuổi suốt phần đời còn lại, mà còn là tất cả những gì ngài đã sống và làm việc, là gắn bó với Đức Maria, với đức tin của mình, với Giáo hội mà không tách khỏi quê hương và dân tộc Việt Nam.

Qua đời

6 giờ chiều ngày 16 tháng 9 năm 2002, ngài qua đời tại Roma do bệnh ung thư ruột. Thánh lễ an táng ngài được chính Giáo hoàng Gioan Phaolô II cử hành trọng thể vào chiều ngày 20 tháng 9 năm 2002, với 4.000 người tham dự, trong đó có 4 hồng y và 130 giám mục cùng với ngoại giao đoàn cạnh Tòa Thánh. Trong thánh lễ, Giáo hoàng Gioan Phaolô II nhận xét ngài:

Trong lúc chào vĩnh biệt Người Sứ giả anh hùng của Tin Mừng Chúa Kitô, chúng ta hãy cảm tạ Chúa vì đã cho chúng ta, nơi con người của Đức Hồng y, một tấm gương sáng ngời về đời sống tín hữu Kitô, phù hợp với đức tin, đến độ tử đạo. […] ngài (Đức Hồng Y Thuận) đã hiểu nền tảng của đời sống Kitô hữu là “chọn một mình Chúa mà thôi” như các vị tử đạo Việt Nam đã làm trong những thế kỷ trước. Chúng ta được mời gọi rao giảng cho tất cả mọi người “Tin Mừng Hy Vọng” và Đức Hồng Y giải thích rằng: chúng ta chỉ có thể chu toàn Ơn Gọi ấy với sự hy sinh quyết liệt, dù phải chịu những thử thách cam go nhất. […] Đây không phải là sự anh hùng, nhưng là sự trung thành chín chắn, hướng cái nhìn về Chúa Giêsu là mẫu gương của mọi chứng nhân và mọi vị tử đạo. Một gia sản cần được đón nhận mọi ngày trong một cuộc sống đầy yêu thương và dịu hiền.

10 năm sau khi ngài được an táng tại nghĩa trang Verano, di hài ngài đã được cải táng về Nhà thờ hiệu tòa của ngài, Nhà thờ Đức Mẹ Scala, ở trung tâm Roma sáng ngày 8 tháng 6 năm 2012.

Ở Tu viện Celittinen, Koeln, bây giờ có căn phòng dành riêng lưu giữ những hình ảnh cùng kỷ vật của ngài, và cũng tại nhà Dòng này ngài đã sống trải qua nhiều ngày năm tháng lúc còn sinh thời, nhất là đã dâng thánh lễ Misa với nhà Dòng tại nhà nguyện tu viện.

Lạy Thiên Chúa toàn năng và hằng có đời đời, là Cha và Con và Thánh Thần, con cảm tạ Chúa vì đã ban cho Hội Thánh gương chứng tá anh dũng của Đức Hồng Y Phanxicô Xaviê Nguyễn văn Thuận.

Kinh nghiệm khổ đau trong ngục tù, được ngài sống liên kết với Chúa Kitô chịu đóng đinh, dưới bóng che chở hiền mẫu của Mẹ Maria, đã rèn luyện ngài nên một chứng nhân sáng ngời cho Hội Thánh và toàn thế giới, về sự hiệp nhất và tha thứ, cũng như về Công lý và hòa bình.

Con người dễ thương mến cùng với sứ vụ mục tử giám mục của ngài tỏa chiếu rạng ngời ánh sáng của đức tin, nhiệt tâm của niềm hy vọng và sức sống nồng ấm của đức ái.

Giờ đây, nhờ lời bầu cử của ngài và theo thánh ý Chúa, xin Chúa ban cho con được ơn đang cầu khẩn, với niềm hy vọng thấy ngài sớm được vinh hiển trên bàn thờ. Amen!

Thủ tục phong chân phước

Ngày 17 tháng 9 năm 2007, Giáo hội Công giáo Rôma bắt đầu những thủ tục đầu tiên cho việc tuyên phong chân phước và phong thánh cho ngài. Cùng ngày, từ dinh thự Giáo hoàng ở Castel Gandolfo, trong buổi triều yết, Giáo hoàng Biển Đức XVI đã nói:

Tôi vui mừng, nhân cơ hội này để một lần nữa, nêu lên chứng tá Đức Tin sáng ngời mà vị Mục Tử anh dũng này đã để lại cho chúng ta. ĐHY Phanxicô Xaviê đã được vị tiền nhiệm Gioan-Phaolô II đáng kính của tôi bổ nhiệm làm Chủ Tịch Hội đồng Giáo Hoàng về Công lý và Hòa bình. Ngài đã soạn thảo bản Toát Yếu Giáo Huấn xã hội của Hội Thánh. Làm sao quên được những nét nổi bật về sự đơn sơ và thân thiện của ngài.

Chúng ta tưởng nhớ ngài với sự thán phục lớn lao, trong khi chúng ta hồi tưởng lại trong tâm trí chúng ta những dự phóng lớn lao và tràn đầy Hy vọng, đã làm cho ngài luôn sống động và ngài tìm cách thế để dễ dàng loan truyền ra và thuyết phục nhiều người.

Đức Hồng Y Văn Thuận là một con người của Hy Vọng. Ngài sống bằng Hy Vọng, ngài phổ biến niềm Hy Vọng cho tất cả những ai ngài gặp gỡ. […] Đức Cố Hồng Y Phanxicô thường nhắc lại rằng: Kitô hữu là một con người của từng giờ, của lúc này, của giây phút hiện tại, cần được đón nhận và sống với tình yêu Chúa Kitô. Trong khả năng sống giây phút hiện tại này, đã chiếu tỏa điều sâu thẳm của việc phó thác trong bàn tay Thiên Chúa và tính đơn sơ theo tinh thần Phúc âm. […]

Và Giáo hoàng Biển Đức kết thúc: Anh chị em thân mến, tôi vui mừng sâu xa đón nhận tin về việc khởi sự án phong chân phước cho vị Ngôn Sứ đặc biệt về niềm hy vọng Kitô này và trong khi chúng ta phó thác cho Chúa linh hồn ưu tuyển của ngài, chúng ta hãy cầu nguyện để tấm gương của Đức Cố Hồng Y là giáo huấn hữu hiệu cho chúng ta. Với lời cầu chúc đó, tôi thành tâm ban phép lành cho tất cả anh chị em.

Đây là lần đầu tiên có một người Việt Nam được khởi sự án phong chân phước mà không phải là Thánh tử đạo. Theo tiến trình phong thánh của Giáo hội Công giáo Rôma thì Hồng y Nguyễn Văn Thuận đang ở bậc Tôi tớ Chúa (một trong bốn bậc phong thánh: Tôi tớ Chúa, Đấng Đáng kính, Chân phước, Hiển Thánh). Ngày 16 tháng 1 năm 2009, Tòa giám quản Rôma ban Án lệnh chính thức để vận động thu thập những chứng cứ, tài liệu, tác phẩm của về ngài để phục vụ cho án phong chân phước.

Chính thức mở án phong Chân phước và Hiển Thánh

Vào sáng ngày 22 tháng 10 năm 2010, Hồng y Peter Turkson, chủ sự lễ cầu nguyện cho ngài tại Nhà thờ Santa Maria della Scala. Tham dự thánh lễ có các thành viên thuộc Hội đồng Giáo Hoàng về Công lý và Hòa bình, các Hồng y, Giám mục, linh mục, thân nhân, bạn hữu của Hồng y Thuận. Tiếp đến, vào lúc 12 giờ trưa cùng ngày, tại Phòng Hòa Giải trong Dinh Laterano ở Roma, một phiên họp chính thức mở cuộc điều tra án phong Chân phước và phong thánh cho ngài. Nghi thức bắt đầu bằng một bài Thánh ca, sau đó là việc đọc biên bản. Tiếp đến, Hồng y Agostino Vallini, Giám quản Giáo phận Rôma tuyên bố chính thức mở Án điều tra.

Kết thúc giai đoạn phong Chân phước tại Giáo phận

Ngày 05 tháng 07 năm 2013, người Công giáo Việt Nam chức lễ bế mạc của các giai đoạn giáo phận của tiến trình phong chân phước cho Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận. Mặc dù ngài chưa được phong thánh, các tín hữu Việt Nam đã coi ngài là một vị thánh và xem ngài như một biểu tượng của Giáo hội Việt Nam.

Thánh bộ Vatican sẽ xem xét hồ sơ và nếu mọi việc thuận lợi thì ngài có thể sẽ được phong Chân phước, và sau đó cũng có thể được phong Thánh. Jean-Marie Schmitz, chủ tịch hiệp hội Bạn hữu Hồng y Phanxicô Nguyễn Văn Thuận cho biết có ba phép lạ được xem là của Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, trong đó có một nữ tu bị mù đã được sáng mắt.

(WGP.Nha Trang 17.09.2015)